Deze post is onderdeel van INFO’s Binoculars 2023. Je kunt het gehele rapport hier downloaden. 

Er gloort weer een nieuwe digitale transformatie aan de horizon. Volwassen en nog ontwikkelende technologieën, zoals machine learning, blockchain, edge computing en virtual reality zijn de drijvende factoren achter deze nieuwe digitale transformatie. We kunnen hem al horen grommen door het geroezemoes over NFT’s, Web3 en de Metaverse heen. The hype is real, maar ook (deels) gevuld met gebakken lucht. Toch moet men de onderliggende systematische veranderingen die deze transformatie teweeg heeft gebracht niet onderschatten. 

De digitale transformatie van het afgelopen decennium kwam met een nieuwe vorm van economische activiteit: het platform. Bedrijven als Apple, Google en Amazon maken al zo lang gebruik van platforms om tegemoet te komen aan de behoeftes van hun klanten dat zij de basis vormen voor wat we de ‘platform-economie’ noemen.

Naast het Web3-paradigma is dus een nieuw type economie ontstaan. Een economisch systeem waarin individuen en groepen mee kunnen doen met economische activiteiten en beloningen ontvangen die gebaseerd zijn op hun bijdrage(n): de protocol-economie.

In deze protocol-economie kunnen zakelijke oplossingen en het zakelijk leven als geheel gezien worden als een verzameling autonome bouwstenen. Elk van deze bouwstenen vertegenwoordigt een microbusiness die een specifieke waarde creëert. De bouwstenen zijn met elkaar verbonden door open protocollen, waaronder value delivery, betalingen, administratie, etc. Ze kunnen binnen de organisatie aangestuurd worden, maar ook extern. Als je deze bouwstenen met elkaar combineert, creëren ze exponentieel waarde binnen een zakelijk ecosysteem. 

Vaak wordt de protocol-economie gezien als (onderdeel van) de hacker-beweging, die erop uit is om monopolies in industrieën omver te werpen, zoals hoe het Bitcoin-mining-netwerk de financiële wereld op zijn kop heeft gezet. Dit doet echter geen recht aan de bredere, transformatieve kracht van dit model. 

Signalen dat de Protocol-Economie er aan komt

Er zijn op dit moment verschillende technologieën tot wasdom aan het komen die de basis vormen voor de protocol-economie. Ten eerste is er vandaag de dag (in theorie) al een interoperable digital identity beschikbaar voor bedrijven en individuen. Van nationale mobiliteitskaarten tot de Europese eIDAS. Dit betekent dat waarde tussen allerlei partijen, of ze nu financieel (banken), fysieke (goederen) of IP-based (kunst) zijn, uitgewisseld kan worden. 

Ten tweede is het, nu Web3-technologie steeds meer wijdverspreid wordt, mogelijk om de voordelen van waardecreatie te delen via een gedecentraliseerd systeem. Technologieën zoals blockchain en smart contracten maken het mogelijk om afzonderlijke bouwstenen (diensten en data) in een nieuwe business samen te voegen zonder de tussenkomst van een controlerende partij (in tegenstelling tot de vorige platformeigenaar).

Ten derde geven Digital Twins een boost aan de integratie van de fysieke en de digitale werelden. Gecombineerd met de bovengenoemde technologieën geeft het fysieke objecten de mogelijkheid om transacties uit te voeren met andere fysieke objecten. Stel je voor dat je centrale verwarming thuis een barterdeal sluit met de elektrische auto van je buurman. 

Ten vierde maken de adoptie van cloud computing en de trend richting composable architectures het mogelijk voor developers om herbruikbare componenten te ontwikkelen waarmee ze sneller en makkelijker applicaties kunnen bouwen. Dit designpatroon wint al een tijdje aan populariteit doordat bedrijven ernaar streven om de tijd die ze besteden aan de ontwikkeling en implementatie van applicaties drastisch in te korten.

Tot slot hebben we te maken met een maatschappelijk perspectief. We zijn al op het punt aanbeland waar de maatschappelijke druk op privacy resulteert in regelgeving op Europees niveau. Het zal dan ook niet meer lang duren voordat dit ook geldt voor onderwerpen als ethisch-verantwoorde Artificial Intelligence (AI) en duurzaamheid. Bovendien wordt het grote publiek zich steeds bewuster van het feit dat, in de digitale wereld, de meeste waarde wordt gecreëerd door het monopoliseren van data-eigendom. En dat dit heeft geresulteerd in een machtsongelijkheid tussen platformbedrijven in verschillende sectoren, wat op zijn beurt weer zorgt voor toenemende maatschappelijke weerstand. 

De protocol-economie biedt oplossingen om privacy, (data-)eigendom en waardecreatie te combineren en kan dus (in theorie) maatschappelijke uitdagingen tacklen. 

De kansen die de Protocol-Economie biedt

Zoals eerder beschreven kan een bedrijf gezien worden als een verzameling van autonome bouwstenen. Bouwstenen die aangestuurd worden binnen de organisatie of die aangekocht worden van third parties en door hen beheerd worden. 

Denk hierbij aan zowel aan algemene (micro) SaaS-diensten, zoals authenticatie, facturatie, bezorging, etc., als aan zeer specialistische diensten van zeer specialistische bedrijven. 

Hierdoor kunnen bedrijven vanaf het begin hun voordeel doen met de schaalvoordelen die deze economie met zich meebrengt, aangezien de kosten van de meeste bouwstenen vooral bepaald worden door gebruik (OPEX vs. CAPEX). Omdat de onderlinge verbinding tussen de bouwstenen gebaseerd is op digitale standaarden en protocollen kan die heel goed geautomatiseerd worden, wat de efficiëntie ten goede komt. Standaarden en protocollen verlagen ook de kosten van coördinatie van de waardeketen. 

Verder levert vooral de combinatie van bouwstenen waarde op voor de klanten van een bedrijf, al leveren niet alle bouwstenen dezelfde waarde. In de protocol-economie kan een bedrijf zich richten op het (op maat) ontwikkelen van die bouwstenen die de meeste waarde toevoegen. Andere bouwstenen worden geïntegreerd vanuit andere bedrijven binnen het ecosysteem. Web3-elementen maken een gedecentraliseerde structuur van waardecreatie in dat ecosysteem mogelijk. Als je ze combineert, zorgen bouwstenen voor een exponentiële waardecreatie. Van winner takes it all naar winner shares it all. 

Wat we hebben gezien

Om het bovenstaande te illustreren wil ik je vragen om je een vliegveld voor te stellen dat belooft om de kosten voor een ticket te vergoeden als mensen hun vlucht missen door lange rijen bij de douane. Het traditionele vergoedingsproces is nogal omslachtig; de reiziger moet allerlei documenten (zoals een kopie van het paspoort, boardingpas, etc.) aanleveren, om nog maar te zwijgen over de controle- en andere handhavingsactiviteiten aan de kant van de luchthaven. 

In de protocol-economie zou dit hele proces uit de volgende bouwstenen bestaan:

1. Een digitale identiteitsservice die de identiteit van de reiziger beschermt (zoals DigiD).
2. Een boekingsservice die de reiziger aan een bepaalde vlucht koppelt (zoals bij Booking.com).
3. Een locatie-tracker die de aanwezigheid van de reiziger in de rij van de douane bevestigt (een beetje zoals de Find my-geolocatiedienst van Apple).
4. Een zogenoemd publiek data orakel dat informatie verschaft over de exacte tijd dat vliegtuig de gate verlaat (denk aan apps als FlightRadar24).
5. Een betalingsdienst die zich ontfermt over de terugboeking van de ticketkosten (zoals Ayden.com).
6. Een Distributed Ledger Platform (zoals Hyperledger.org) waarin het smart contract bewaard wordt waarin de terugbetalingsafspraak is opgenomen, geverifieerd en (als het allemaal klopt) wordt afgehandeld. 

In theorie hoeft alleen het smart contract te worden gecodeerd om aan de terugbetalingsbelofte te voldoen. Alle andere bouwstenen kunnen voltooid worden door bestaande, onafhankelijke, digitale diensten die samen een betrouwbaar digitaal ecosysteem vormen. 

Als het eenmaal is geïmplementeerd, kan een terugbetalingsdienst autonoom opereren, zonder menselijke tussenkomst. Het contract loopt vanzelf af wanneer het vliegtuig de gate verlaat (ongeacht of de passagier zijn/haar vlucht nu wel of niet heeft gehaald). 

Bedenk ook, dat bij het verwerken van een terugbetaling aan een reiziger, de bouwstenen geen privégegevens uit hoeven te wisselen. Het ‘enige’ dat een ecosysteem nodig heeft om de terugbetaling te realiseren is wederzijds vertrouwen tussen de bouwstenen. En een aantal slimme Web3-experts.  

Advies voor beginners

Vandaag: Ga het gesprek aan

Houd, zoals altijd, je hoofd koel en probeer de trend en de hype los van elkaar te zien. Ga het gesprek aan over hoe de opkomende protocol-economie jouw bedrijf zou kunnen beïnvloeden. Kijk bijvoorbeeld naar voorbeelden uit je eigen branche. Welke standaarden en API’s worden er ontwikkeld? Breng het (digitale) ecosysteem waar je bedrijf onderdeel van is in kaart en kies die businessmodellen waar veel waarde te halen valt. 

Morgen: Definieer een visie op je product, de architectuur en samenwerken

Een bedrijf zonder visie is een bedrijf zonder toekomst. Dus:

• Ontwikkel een productvisie die je helpt om je voordeel te doen met de protocol-economie. Analyseer de modulariteit van je bedrijf; kun je zelfstandige bouwstenen ontdekken? Kunnen deze bouwstenen uit elkaar getrokken worden en opnieuw opgestapeld? Hoe verhouden ze zich tot een gedistribueerd (Web3-)ecosysteem van bouwstenen?
• Ontwikkel een architectonische visie die het mogelijk maakt om je bedrijf ‘samen te stellen’ uit verschillende, zelfstandig opererende bouwstenen. Kun je je IT-infrastructuur uit elkaar trekken? Welke externe (micro) SaaS-dienst kan jou helpen om je bedrijf (opnieuw) in te richten? Welke tech stack heb je nodig om al die bouwstenen met elkaar te integreren?
• Ontwikkel een visie op hoe je wil dat je toekomstige (digitale) ecosysteem samenwerkt. Welke organisaties zijn een onmisbaar onderdeel van jouw toekomstige (digitale) ecosysteem? Hoeveel (wederzijds) vertrouwen heb je nodig om het te laten slagen? 

Overmorgen: Leer door te doen 

De transitie richting de protocol-economie volgt geen rechte lijn, noch is het een overnight revolutie. Leer dus door te doen. Kies een (deel van een) zakelijke dienst en deel die opnieuw in volgens de richtlijnen van de protocol-economie. Implementeer het vervolgens stap voor stap verder in je organisatie.